
ZEKÂÎ DEDE EFENDİ
Manisa Mevlevîhanesi 14. asırdan, Saruhanlılar döneminden kalma bir yapıdır. 2001’de Celal Bayar Üniversitesi tarafından restoresi yapılıp, “C. B. Ü. Manisa ve Yöresi Türk Tarih ve Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi”ne tahsis edildi. Mevlevî kültürünün tanıtıldığı bir etnoğrafya müzesi olarak kullanılıyor.
Ayrıca açılışından beri sempozyumlara, birçok bilimsel ve kültürel faaliyetlere ev sahipliği yaptı. Bu tarihi mekanda son olarak 1 Nisan 2015’te Zekâi Dede anıldı.
Adı geçen merkez ve Manisa’daki Mevlana Araştırma Kültür Sanat Derneği (MAKSAD) işbirliği ile gerçekleşen programda Ümit Yazıcı yönetimindeki İzmir Mûsiki Topluluğu Zekâi Dede’nin bestelerini icra etti. Ben de Ümit Bey’in talebiyle Zekâi Dede’iyi anlatmaya çalıştım ve şunları söyledim:
MUSİKİMİZDE BATI TESİRİ
Osmanlı Devleti duraklamış ve gerilemişti. İlimde, fende, teknolojide Avrupa bizi geçmişti. Denize düşen yılana sarılır misali, bizde batılılaşma çabaları başladı. II. Mahmut zamanında batı dünyasına kapılarımız iyice açıldı. Bundan mûsikimiz de payını aldı. Türk Mûsikîsi XIX. yüzyılda önemli değişikliklere uğradı.
Yeniçeri ocağı kaldırılınca Mehterhâne-i Hümâyun kapatıldı ve yerine Mızıkā-i Humâyûn kuruldu, 17 Eylül 1828. Başına İtalyan müzik adamı Donizetti Paşa getirildi. Burası askeri bir kurumdu, ama Osmanlı’nın yapısı gereği sivil hayatı da etkiledi. Böylece Avrupa’nın mûsikî anlayışı Osmanlı’da yer bulmaya başladı.
Güçlü olanın kültürü de baskı yapar. Bu suretle Türk mûsikisi için bir devrin bitişi ve yeni bir devrin başlaması söz konusu oldu. Avrupa sazları ve mûsikî türleri ve buna bağlı kültürel unsurlar Türk topraklarına taşınır hale geldi.
MEŞKTEN NOTAYA
Geleneksel Türk Mûsikîsinde usul meşktir, sanat ustadan çırağa aktarılarak öğrenilir. Mızıka-i Humâyûn ile birlikte nota kullanılmaya başlandı. Bunun bize faydası şu olmuştur: Türk Mûsikîsinin eserleri bu dönemden itibaren notaya alınmaya başladı.
Mûsikimizdeki bu batı etkisi, Dede Efendi gibi büyük bestekârların dikkatini çekmiştir. Dede Efendi bir yandan “Yine bir gülnihâl” adlı parçasını bestelerken, bir yandan da “bu oyunun tadı kaçtı diyerek” eskiye özlemini belirtmiştir.
Artık Türk Mûsikîsi, meşk sistemini yavaş yavaş geride bırakmaya başladı. Böylece mûsikî hafızasını zorlayıcı eserleri daha kolay ezberlenir oldu.
Mûsikide nota elbette büyük kolaylık sağlamakta, eserlerin değişip bozulmadan saklanması ve intikalini sağlamaktadır. Ama “meşk” usulünün ayrı bir değeri ve özelliği vardır. Burada hocadan öğrenilen tavır ve üslûp önemli yer tutar. En iyisi geleneksel meşk ile notayı birlikte götürmektir.
Sonuç olarak o günlerden itibaren küçük hacimli eserler sayıca arttı, bazı makamlar ve usûller artık pek kullanılmamaya başlandı. 3-4 bölümlük eserler yerini, 3-4 cümlelik parçalara bıraktı. Hacı Arif Bey, Şevki Bey gibi isimler şarkı formu akımına kendilerini kaptırdı.
ZEKÂİ DEDE
Zekâi Dede ve Muallim İsmail Hakkı Bey gibi bazı isimler ise bu akımın tersine, klasik tarzı sürdürmeye devam ettiler. Klasik tarzın son temsilcisi olarak tanınan Zekâi Dede Efendi, klasik usulde besteler yaptı. Dönemindeki değişim rüzgârına da bigâne kalmadı
Zekâi Dede’nin bu değişiklikleri yer yer kullandığı görülür. Nota yazısını öğrendi fakat meşkten vazgeçmedi.
Bestekârlığının yanı sıra Mevlevîhane’de kudümzenbaşılık ve Darüşşafaka’da Mûsiki hocalığı yaptı. Darüşşafaka önemli bir eğitim kurumuydu. Oradan mûsikişinaslar da yetişti. Zekâi Dede Efendi’nin, mûsikî üslubu onlar aracılığı ile, XX. yüzyıla taşındı. Mesela Ahmet Rasim Bey mûsikîyi Darüşşafaka’da Zekâi Dede’den ta’lim etmiştir.
Zekâi Dede 1240/ 1824 yılında İstanbul Eyüp’te doğdu. Babası Cedîd Ali Paşa Camii imamı hâfız Süleyman Hikmetî Efendi’dir. İlk öğretimden sonra hıfza başladı, bir taraftan da babasının hat derslerine devam etti. On dokuz yaşında hâfızlığını bitirdiğinde babasından da hat icâzeti aldı.
Hamâmîzâde İsmâil Dede’den ve devrinin mûsiki üstatlarından mûsiki meşk etti. Kazasker Mustafa İzzet Efendi’den sülüs ve nesih meşkettti. Mısırlı Mustafa Fâzıl Paşa’nın konağına mûsiki muallimi oldu ve 7 Haziran 1845’te onunla birlikte Mısır’a gitti, bir süre orada kaldı.
1864’te babasının vefatı üzerine onun imâmet görevi kendisine intikal etti. Bunun yanında, Eyüp’teki mekteplerde sülüs ve nesih hattı muallimliğiyle görevlendirildi ve hayatının sonuna kadar bu göreve devam etti.
MEVLEVİHANEDE
Dede Efendi, hali tavrı ve Mevlevî kıyafetiyle Zekâi Efendi’yi bir hayli etkilemişti. Bu tesirle olsa gerek imkan buldukça Yenikapı Mevlevîhanesine devam etmeye başladı. Sonunda Yenikapı Mevlevîhânesi postnişini Osman Selâhaddin Dede tarafından sikkesi “tekbirlendi”.
Mevlevîlikte Tarikata girmek isteyen tâlip gusül abdesti aldıktan sonra şeyh efediye gelir ve karşısında diz üstü oturur, şeyh onun müracaatını kabul ederse başını dizine çekip sikkesini giydirerek tekbir getirir ve her ikisi de Fâtiha sûresini okurdu. Bu olaya “sikke tekbirlemek” denirdi.
Zekâi Dede 4 yılda seyrüsülûkünü tamamlayıp Mevlevî oldu, o sırada yaşı 44’tür. 1885’te Bahariye Mevlevîhânesi kudümzenbaşılık görevini üstlendi ve vefatına kadar sürdürdü.
Zekâi Dede’ye “dedelik” unvanının tarikat çilesini doldurmadığı halde, icra ettiği kudümzenbaşılık dolayısıyla verilmiştir. Mevlevîlik’te “çile” önemli bir eğitim aracıdır, 1001 gün sürer, matbah-ı şerifte tamamlanır, oldukça zahmetli ve disiplinli bir süreçtir. Bunu başarıyla tamamlayan “Dede” ünvanını alır. Demek ki Zekâi Dedenin “dedeliği” istisnâî örneklerden biridir.
Zekâi Dede 24 Kasım 1897 tarihinde 73 yaşında vefat etti.
Talebelerinden Ahmet Avni Konuk onun vefatı üzerine yazdığı, “Ey bülbül-i hoş-nevâ hâmûş ol” mısraıyla başlayan manzumesini sûzidil makamında bestelemiştir. Zekâi Dede’nin oğlu Ahmet Irsoy (ö. 1943) son dönemin önemli mûsikişinaslarındandır.
Dinî ve din dışı mûsiki sahalarında pek çok eser besteledi. Türk mûsikisi bestekârları arasında önemli bir yeri vardır. Yetiştirdiği talebeler vasıtasıyla zengin bir repertuvarın günümüze ulaşmasında köprü vazifesi görmüştür.
Kahire’de bulunduğu sırada ünlü müzisyen Şeyh Muhammed Şehâbeddin ile görüşerek ondan Arap mûsikisinin özelliklerini öğrenme imkânı bulmuştur. Dinî mûsikinin şuğul formunda başarılı eserler vermesinin sebebi de bu ilgi olmalıdır.
BESTEKÂRLIĞI
Eserlerinde klasik üslûbun ifade özelliklerinin kuvvetle hissedilir. Geniş bir form çerçevesinde şekillenen eserlerindeki makam zenginliği onun özelliklerindendir.
Eserlerinde güfte, usul ve melodinin zevkli bir üslûpla bağdaşarak ortaya koyduğu ifade gücü hemen dikkati çeker.
Hicazkâr makamına yeni bir hareket ve seyir kazandırmış, az kullanılan bazı makamların yanı sıra bûselik ve kürdî seyirle karar eden birleşik makamlardan çok sayıda beste yapmıştır.
Dinî ve tasavvufi eserlerinin toplam 500 civarında olduğu söylenirse de bunlardan ancak 300’e yakın eseri günümüze ulaşabilmiştir.
“El-hamdü li’llâhi’llezî sultânehû na‘tü’l-ezel”, “Muallâ gavs-i subhânî” “Durmaz yanar vücudum” “Ey Hudâ’dan lutf u ihsân isteyen” “Tövbe edelim zenbimize”, “Yüce sultânım derde dermânım” “Bir muazzam pâdişahsın ki kulundur cümle şâh” mısralarıyla başlayan eserleri çoğumuzun kulağındadır.
Bilinen din dışı formdaki 131 eserinden kâr-ı nâtık, beste ve semâiler çoğunlukta olup sadece 27 tanesi şarkıdır.
Zekâi Dede dinî mûsiki tarihinin önde gelen birkaç simasından biridir. Âyin, durak, tevşîh, mersiye, tesbih, şuğul, na‘t ve ilâhi formlarında bestelediği eserlerinin sayısı toplam eserlerinin yarısından fazladır.
Zekâi Dede, Mevlevîliğe intisap ettikten sonra her hafta pazartesi ve perşembe günleri Yenikapı Mevlevîhânesi’nde âyinhanlar arasında âyine katılırdı. Kendisinin beş tane âyin bestesi de vardır.
Zekâi Dede çok kısa süre içerisinde beste yapabilirdi. Birçok eserini Eyüp’teki evi ile Dârüşşafaka Mektebi arasında yürüdüğü zamanlarda bestelediğini oğlu söyler.
HOCALIĞI
Zekâi Dede Türk mûsikisi tarihinde “hoca” unvanı ile anılan pek az kişiden biridir. Dârüşşafaka’daki talebelerinden mûsikiye kabiliyetli olanları özel meşk halkasına alır, onlara pazar günleri öğleden sonra Eyüp’teki Şah Sultan Tekkesi’nin hünkâr mahfilinde, salı akşamları da kendi evinde ders verirdi.
Oğlu Hâfız Ahmet Irsoy, Ahmet Avni Konuk, Bahariye Mevlevîhânesi şeyhi Hüseyin Fahreddin Dede, Beylikçizâde Ali Aşkî Bey, Rifâî şeyhi Rızâ Efendi, M. Suphi Ezgi, Rauf Yektâ Bey, torunu Mehmet Münir Kökten, Hâfız Hayreddin Bilgen, Eğrikapılı Mehmed Efendi, Şevki Bey, Ârif Atâ Bey, Muallim Kâzım Uz, Ahmed Râsim, Hüseyin Fahreddin Tanık, Osman Şükrü Şenozan, Leon Hancıyan, Ziya Santur, Giriftzen Âsım Bey onun yetiştirdiği talebelerin en meşhurlarıdır.
XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren notaya alınarak unutulmaktan kurtarılan pek çok dinî ve din dışı sözlü eser, onun okuduğu veya öğrencilerine öğrettiği şekilde Türk mûsikisi repertuarına aktarılmıştır.
(Rauf Yektâ Esâtîz-i Elhan, DİA ve hakkında yapılan lisansüstü çalışmalardan faydalanıldı)
mexico pharmacies prescription drugs: Mexican Easy Pharm – medicine in mexico pharmacies
medication from mexico pharmacy https://mexicaneasypharm.com/# Mexican Easy Pharm
medication from mexico pharmacy
buying from online mexican pharmacy https://mexicaneasypharm.shop/# buying prescription drugs in mexico
mexican mail order pharmacies
mexican online pharmacies prescription drugs https://mexicaneasypharm.com/# Mexican Easy Pharm
reputable mexican pharmacies online
http://kamapharm.com/# super kamagra
steroids prednisone for sale
https://semapharm24.shop/# buy semaglutide
prednisone 10mg
http://dappharm.com/# dap pharm
prednisone 3 tablets daily
https://predpharm.com/# pharmacy cost of prednisone
can you buy prednisone in canada
https://semapharm24.shop/# buy rybelsus online
prednisone 7.5 mg
https://predpharm.com/# Pred Pharm
prednisone pill 20 mg
http://semapharm24.com/# generic rybelsus tabs
generic prednisone pills
http://semapharm24.com/# rybelsus semaglutide tablets
prednisone generic cost
http://kamapharm.com/# Kama Pharm
buy prednisone online canada
http://cytpharm.com/# Cyt Pharm
prednisone in uk
https://cytpharm.shop/# cytotec pills buy online
cost of prednisone tablets
https://semapharm24.shop/# semaglutide tablets price
prednisone without prescription 10mg
http://dappharm.com/# priligy
prednisone 1 mg daily
https://kamapharm.com/# Kamagra 100mg price
5 mg prednisone tablets
https://farmasilditaly.com/# viagra subito
farmacia online senza ricetta
http://farmabrufen.com/# BRUFEN 600 acquisto online
farmacia online
http://farmabrufen.com/# BRUFEN prezzo
top farmacia online
https://farmabrufen.shop/# FarmaBrufen
top farmacia online
acquistare farmaci senza ricetta: Ibuprofene 600 prezzo senza ricetta – farmacie online affidabili
farmacia online: Tadalafil generico migliore – farmacie online sicure
farmacie online sicure
The casino experience is memorable and unique.: taya365.art – taya365 com login
Responsible gaming initiatives are promoted actively.: phmacao club – phmacao com login
Gambling regulations are strictly enforced in casinos. https://taya365.art/# Cashless gaming options are becoming popular.
http://taya365.art/# The casino experience is memorable and unique.
Gambling regulations are strictly enforced in casinos.
The casino industry supports local economies significantly.: taya777 app – taya777 login
https://winchile.pro/# Hay reglas especГficas para cada juego.
Entertainment shows are common in casinos.
The thrill of winning keeps players engaged.: phtaya.tech – phtaya login
Some casinos feature themed gaming areas. https://jugabet.xyz/# Los bonos de bienvenida son generosos.
http://taya777.icu/# The Philippines offers a rich gaming culture.
High rollers receive exclusive treatment and bonuses.
Los jackpots progresivos atraen a los jugadores.: winchile casino – winchile.pro
Los bonos de bienvenida son generosos.: jugabet.xyz – jugabet
Live music events often accompany gaming nights. http://phtaya.tech/# Players must be at least 21 years old.
https://phtaya.tech/# Many casinos provide shuttle services for guests.
Some casinos have luxurious spa facilities.
Live dealer games enhance the casino experience.: phmacao casino – phmacao casino
The Philippines has a vibrant nightlife scene.: phmacao casino – phmacao club
The poker community is very active here. http://taya777.icu/# High rollers receive exclusive treatment and bonuses.
http://winchile.pro/# Muchos casinos ofrecen restaurantes y bares.
Responsible gaming initiatives are promoted actively.
The poker community is very active here.: phmacao com – phmacao com
Los jugadores deben jugar con responsabilidad.: jugabet.xyz – jugabet casino
Many casinos host charity events and fundraisers. https://taya777.icu/# Cashless gaming options are becoming popular.
https://phmacao.life/# Many casinos provide shuttle services for guests.
Many casinos have beautiful ocean views.
http://phmacao.life/# Slot machines feature various exciting themes.
Manila is home to many large casinos.
The poker community is very active here.: taya365 login – taya365
Responsible gaming initiatives are promoted actively.: taya365 login – taya365
The Philippines has a vibrant nightlife scene. https://winchile.pro/# La competencia entre casinos beneficia a los jugadores.
http://winchile.pro/# Los croupiers son amables y profesionales.
Gambling regulations are strictly enforced in casinos.
The Philippines has several world-class integrated resorts.: taya777 register login – taya777 login
Los jugadores pueden disfrutar desde casa.: winchile – winchile casino
Many casinos have beautiful ocean views. http://phtaya.tech/# High rollers receive exclusive treatment and bonuses.
https://winchile.pro/# Los croupiers son amables y profesionales.
The casino scene is constantly evolving.
A variety of gaming options cater to everyone.: phmacao com login – phmacao com login
Many casinos provide shuttle services for guests.: taya777.icu – taya777 login
Players must be at least 21 years old. http://taya777.icu/# The casino atmosphere is thrilling and energetic.
https://phtaya.tech/# Most casinos offer convenient transportation options.
п»їCasinos in the Philippines are highly popular.
Las ganancias son una gran motivaciГіn.: winchile – winchile.pro
http://phmacao.life/# Live dealer games enhance the casino experience.
The ambiance is designed to excite players.
Casino promotions draw in new players frequently.: phtaya.tech – phtaya
http://phmacao.life/# Many casinos have beautiful ocean views.
Loyalty programs reward regular customers generously.
La Г©tica del juego es esencial.: win chile – win chile
La diversiГіn nunca se detiene en los casinos.: win chile – winchile.pro
Some casinos feature themed gaming areas. http://taya777.icu/# Gambling can be a social activity here.
http://winchile.pro/# La pasiГіn por el juego une a personas.
Resorts provide both gaming and relaxation options.
Slot machines feature various exciting themes.: phtaya casino – phtaya login
Entertainment shows are common in casinos.: taya365 com login – taya365 login
https://jugabet.xyz/# Las tragamonedas ofrecen grandes premios.
Responsible gaming initiatives are promoted actively.
Security measures ensure a safe environment.: phmacao casino – phmacao
Players enjoy a variety of table games.: taya777 app – taya777
https://taya365.art/# Visitors come from around the world to play.
Gambling regulations are strictly enforced in casinos.
The casino experience is memorable and unique.: taya777 app – taya777 login
https://taya365.art/# Online gaming is also growing in popularity.
The thrill of winning keeps players engaged.
Players often share tips and strategies.: taya777 login – taya777.icu
Gambling can be a social activity here.: taya365.art – taya365 com login
https://jugabet.xyz/# Las mГЎquinas tragamonedas tienen temГЎticas diversas.
Some casinos feature themed gaming areas.
Some casinos feature themed gaming areas.: phtaya casino – phtaya login
http://phtaya.tech/# Casino visits are a popular tourist attraction.
Entertainment shows are common in casinos.
taya777 login taya777 login Casino visits are a popular tourist attraction.
La mayorГa acepta monedas locales y extranjeras.: winchile – winchile casino
Los juegos de mesa son clГЎsicos eternos.: jugabet chile – jugabet.xyz
https://jugabet.xyz/# La historia del juego en Chile es rica.
High rollers receive exclusive treatment and bonuses.
Muchos casinos tienen salas de bingo.: win chile – winchile
The casino atmosphere is thrilling and energetic. https://taya777.icu/# Slot machines feature various exciting themes.
http://phmacao.life/# The casino scene is constantly evolving.
Players must be at least 21 years old.
The casino experience is memorable and unique.: taya365 – taya365 login
Loyalty programs reward regular customers generously.: phmacao – phmacao casino
https://taya777.icu/# Casino promotions draw in new players frequently.
Responsible gaming initiatives are promoted actively.
Casino visits are a popular tourist attraction.: phtaya casino – phtaya
http://phtaya.tech/# Cashless gaming options are becoming popular.
The ambiance is designed to excite players.
Players can enjoy high-stakes betting options. http://phmacao.life/# Entertainment shows are common in casinos.
The ambiance is designed to excite players.: taya777 app – taya777 app
https://phmacao.life/# A variety of gaming options cater to everyone.
Online gaming is also growing in popularity.
Los bonos de bienvenida son generosos.: win chile – win chile
https://winchile.pro/# Los casinos ofrecen entretenimiento en vivo.
Some casinos have luxurious spa facilities.
The Philippines has a vibrant nightlife scene.: taya777.icu – taya777 app
Casino promotions draw in new players frequently.: taya777.icu – taya777
https://jugabet.xyz/# Los croupiers son amables y profesionales.
The poker community is very active here.
Online gaming is also growing in popularity.: taya777 app – taya777
The casino experience is memorable and unique.: taya777 login – taya777.icu
top online pharmacy india: Mega India Pharm – Mega India Pharm
Online pharmacy USA: family pharmacy – family pharmacy
non prescription medicine pharmacy https://xxlmexicanpharm.com/# mexican border pharmacies shipping to usa
prescription drugs online https://megaindiapharm.com/# MegaIndiaPharm
pharmacy online 365 discount code http://easycanadianpharm.com/# canada pharmacy reviews
xxl mexican pharm: mexican border pharmacies shipping to usa – xxl mexican pharm
easy canadian pharm: best canadian pharmacy to order from – canadian drugstore online
online pharmacy non prescription drugs https://familypharmacy.company/# cheapest pharmacy to get prescriptions filled
offshore pharmacy no prescription https://discountdrugmart.pro/# drug mart
discount drug mart pharmacy: discount drugs – drug mart
discount drug pharmacy: discount drug mart – discount drug mart
no prescription pharmacy paypal https://easycanadianpharm.com/# legal canadian pharmacy online
online pharmacy non prescription drugs https://easycanadianpharm.com/# easy canadian pharm
MegaIndiaPharm: MegaIndiaPharm – Mega India Pharm
discount drug pharmacy: discount drug pharmacy – drug mart
prescription free canadian pharmacy https://xxlmexicanpharm.com/# xxl mexican pharm
discount drug mart pharmacy: discount drug pharmacy – discount drug pharmacy
xxl mexican pharm: xxl mexican pharm – xxl mexican pharm
canadian pharmacy no prescription https://easycanadianpharm.com/# canadian pharmacies
Cheapest online pharmacy: best online pharmacy no prescription – online pharmacy delivery usa
prescription drugs online https://discountdrugmart.pro/# discount drug pharmacy
mexico drug stores pharmacies: п»їbest mexican online pharmacies – п»їbest mexican online pharmacies
cheap pharmacy no prescription https://megaindiapharm.com/# Mega India Pharm
prescription free canadian pharmacy https://discountdrugmart.pro/# discount drugs
Online pharmacy USA: Online pharmacy USA – online pharmacy delivery usa
online pharmacy india: Online medicine order – Mega India Pharm
legit non prescription pharmacies http://discountdrugmart.pro/# discount drug mart pharmacy
prescription drugs from canada https://xxlmexicanpharm.com/# xxl mexican pharm
MegaIndiaPharm MegaIndiaPharm india pharmacy
best online canadian pharmacy: onlinecanadianpharmacy – precription drugs from canada
online pharmacy no prescription needed https://xxlmexicanpharm.com/# xxl mexican pharm
xxl mexican pharm: mexico drug stores pharmacies – xxl mexican pharm
canadian pharmacy world coupon http://xxlmexicanpharm.com/# xxl mexican pharm
best canadian pharmacy to order from: legit canadian online pharmacy – canadian pharmacy online ship to usa
canadian pharmacy world coupon code https://discountdrugmart.pro/# drug mart
us pharmacy no prescription http://discountdrugmart.pro/# discount drug mart pharmacy
easy canadian pharm: legitimate canadian pharmacies – easy canadian pharm
online pharmacy discount code https://easycanadianpharm.com/# canadian discount pharmacy
discount drug mart: drugmart – drugmart
cheapest pharmacy to get prescriptions filled https://discountdrugmart.pro/# drug mart
online pharmacy no prescription https://megaindiapharm.com/# MegaIndiaPharm
canadian pharmacy victoza: easy canadian pharm – easy canadian pharm
Online pharmacy USA: Cheapest online pharmacy – Best online pharmacy