Gelibolu ve Hüseyin Azmi Dede

15 Eylül 2014 Fırat İnternet Yazıları, semazen.net 98

GELİBOLU MEVLEVÎHÂNESİ VE HÜSEYİN AZMÎ DEDE

Atalarımız kendilerinden eminmiş, özgüvenleri yüksekmiş. Bir yeri fethedince hemen ismini değiştirmeye kalkmamışlar. Sâdece telaffuzunu yumuşatmış, mûnisleştirmiş, kendilerine uydurmuşlar. Meselâ Gallipolis Gelibolu olmuş, Aya Nikola’ya İnegöl demişler, Adriyanapolis Edirne, Salanikos Selânik diye Türkçeleşmiş.[1]

Gelibolu bir mübârek mekân, Süleyman Paşa fethetmiş. Bu kutlu fetih şu mısrâlarla destanlaşmış:

Kerâmet gösterip halka sûya seccâde salmışsın

Yakasın Rumeli’nin dest-i takvâ ile almışsın [2]

“Takvâ eli” ve ihlâs ayağıyla adım atılan Rumeli ve Balkan topraklarının fethinde maddî ve mânevî güç hep el ele devam etmiştir.

Ahmed Bîcân’ı dinleyelim:

“Gelibolu halkı iki türlüdür: 1- Gaziler, 2- Şehitlerdir.

Gaziler de iki bölüktür: a) Kâfirlerle gazâ edenler, b) Nefisleri ile gazâ edenlerdir.

Şehitler de iki türlüdür: a) Küffâr elinde şehit olanlar, b) Gaffâr elinde şehit olanlardır.”[3]

Gelibolu’da mekân tutanlar arasında Yazıcıoğlu Mehmet (v. 1451) ve Ahmet Bîcan (v. 1466’dan sonra) kardeşler dikkati çeker. Bir şikâyet sonucu sorgulanmak üzere Ankara’dan, o zaman Osmanlı’nın başkenti olan Edirne’ye çağrılmış olan Hacı Bayram, II. Murat tarafından izzet ve ikram görmüştü. Henüz İstanbul alınmamıştır; Edirne yolculuğu Çanakkale-Gelibolu üzerinden yapılıyordu. İşte bu sırada Yazıcıoğlu Mehmet kendisine intisap ile mânevî dünyâsını geliştirmiştir.

Yazıcıoğlu kardeşler, Mehmet ve Ahmet Bîcan, fütûhat devrimizin aktif ve savaşçı derviş tipine uygun özellik taşırlar. Bir yandan eser yazıp irşadla uğraşırken; bir yandan da, o sıralarda düşmanla burun buruna olan Gelibolu’da deniz savaşlarına katılmışlardır. Yazıcıoğlu Mehmet şöyle söyler:

İlahî biz kulun dahi Gelibolu’da olurduk

Deniz katında beklerdik Frenkten kale vü âfak

İşimiz cenk idi ekser çü heftâd ü dü millet ki

Verirdik başı yolunda ederdik mâlımız infak.[4]

Kardeşi Ahmet Bîcan ise aynı konuda şunları yazar: “Elhamdü lillâh ki Gelibolu’da nice kez kâfir ile cenk edip gazâlar edip dururuz. Gâh kâfir bize, gâh biz kâfire vurup dururuz.”[5]

Yazıcıoğlu Mehmed’in çilehânesi Gelibolu’da, Hamzakoyu sahillerinde büyük bir kaya blokuna oyulmuş, birbirine geçen iki hücreden ibarettir. Yazıcıoğlu Mehmet ve kardeşi Ahmet Bîcan’ın mezarları ve türbeleri Gelibolu civarında günümüzde de önemli bir ziyâret yeridir.

Gelibolu’da 99 türbe ve yatır olduğu belirtilir: Yazıcızade Ahmed-i Biîan, Mehmed-i Bîcan, Zeynel Arab Hazretleri, Saruca Paşa,  Sinan Paşa, Kaptan-ı Derya Ali Baba, Şerbetçi Baba, Kalender Baba, Kaşıkçı Dede, Bayraklı Baba ve Fikirli Sinan Türbeleri ismi bilinenledir.

Bu mâneviyat ürkülere de yansır:

Karşıda Gelibolu
Gelibolu yatır dolu
Sana söylüyorum yar,
Duâlarım kabul oldu

İşte bu güzel topraklar 1915’te bir büyük şahlanışa sahne oldu. Eski dünya yeni dünya, kimi Hindu, kimi yamyam bütün akvâm-ı beşer Türk’e saldırdı. Sonunda defolup gittiler. Âkif’in ifâdesiyle:

Top tüfekten daha sık, gülle yağan mermiler… 
Kahraman orduyu seyret ki bu tehdîde güler! 
Ne çelik tabyalar ister, ne siner hasmından; 
Alınır kal’a mı göğsündeki kat kat îman? 
Hangi kuvvet onu, hâşâ, edecek kahrına râm? 
Çünkü te’sîs-i İlâhî o metîn istihkâm.

MEVLEVİHANE

Gelibolu’da mânevî duraklardan biri de Mevlevîhânedir. Gelibolu Mevlevîhânesi bir âsitânedir. Yâni içinde çile çıkarılan, derviş yetiştirilen 15 Mevlevîhâneden birisidir. 17. yüzyılda (muhtemelen 1621 tarihinden önce) kurulan Mevlevîhâne geniş bir semâhaneye sâhiptir.

Gelibolu Mevlevîhânesi hakkında en geniş çalışmayı, bildiğime göre çeşitli yayınlarıyla Doç Dr. Gülgün Yazıcı hanımefendi yapmıştır.[6]

Bu yazının vücut bulmasına sebep son okuduğum bir kitaptır. İsmi uzun: “Gelibolu’dan Kahire’ye Bir Ömür Son Devir Mevlevîlerinden HÜSEYİN AZMÎ DEDE Hâl Tercümesi ve Risâleleri. Prof. Dr. Sâfi Arpaguş hazırlamış.[7]

Çalışmanın hoş bir macerası var. S. Arpaguş önce Azmî Dede’nin bir risâlesini bulur ve tanıtır (2006). 8 yıl süren fikr-i tâkip, ilmî tecessüs ve birkaç hüsn-i tesâdüfle 14 risâlesine daha ulaşır. İşte bu eserde bize onların metinlerini verir, haklarında değerlendirmeler yapar.

HÜSEYİN AZMÎ DEDE

Hüseyin Azmî Dede (1815-1893) 41 yılı Gelibolu, 24 yılı Kāhire Mevlevîhânesinde olmak üzere, ömrünün 65 senesini postnişîn olarak geçirdi. Bu arada çeşitli risâleler yazdı. Şiir ve mûsikîde ileri idi. Bir beyti şöyledir:

Bir abâ-pûşu görünce eyleme kahr ile nazar

Kibr ile me’lûf olanlar, âkıbet mahkūr olur.

Azmî Dede risâllerinde pek çok konuya temas eder. İnsân-ı kâmilin âlemdeki tasarrufu, seyr ü sülûkün hakîkati, âdab-erkân, Mevlevî sülûkünün dayandığı esaslar, haller ve makamlarda derece kat etmenin imkânı, feyiz ve istîdat arasındaki münâsebet bu konulardan birkaçıdır.

Risâlelerden özetle bâzı alıntılar yapalım. Beyânü’l-Mkakāsıd’tan:

Çocukları ilme teşvik etmek için boş zamanlarda kuş avlamalarına, şeker ve meyve satın almalarına ve oyun oynamalarına izin verilir. İlim öğrenmekten zevk almaya başlayınca sayılan şeylere gerek kalmaz.

Aynı şekilde mübtedî (yeni başlamış) sâliklerin de, mücâhedenin zorluklarından kaçmamaları için, müşâhede derecesine ulaşıncaya kadar, kendilerini meşgul etmek üzere raks, devran, def ve çalgıya (yani semâ’a) izin verilir. Seyr ü sülûk sonunda müşâhedeye eren ehl-i vecdin artık bu gibi vâsıtalara ihtiyâcı kalmaz. Öteki tevâcüd ehli için gerekli olan (mûsikî, semâ’ gibi) vâsıtalara ehl-i vecdin rağbet etmesi, tevâcüd ehlinin (vecd hâlini yakalamaya çalışanların) gönlünü hoş tutmak, onları teşvik etmek içindir. O halde bu gibi sebep ve vâsıtalar asıl meselenin gerektirdiği fer’î işlerdendedir (s. 152)

*

Azmî Dede’ye göre tasavvufî-mânevî seyr için tekke şart değildir. Sâliklerin irşâdı ve feyizlenmeleri için, kendisine uyulan mürşidin kalbî tasarrufu şarttır; ayrıca sâlikin samîmî ve hâlis bir şekilde ona kalbini bağlaması gerekir. Mürebbînin bulunduğu her yer tekke sayılır. Hak yolcusuna lâzım olan gerçek mürşid, fenâ fillâh ve bekā billâh derecesine ulaşan ve mânevî hayat sâhibi olan kimsedir.

*

Hiçbir şey aslı üzere kalmaz, bozulmaya elverişlidir. Tarîkatlerin zaman içinde bozulma sebepleri şöyle sıralanabilir: Bu müesseselere câhil kimseler girmiştir. Bazan tekke şeyhliğinin boşalması durumunda, birtakım taraftarların yardımıyla ehil olmayan birisi o makāma geçmiştir. Yahut vefat eden şeyhin küçük çocuğuna maîşet düşüncesiyle bir kağıda yazılı hilâfetnâme verilmiş; (bâzı durumlarda) bu çocuk büyüyünce seyr ü sülûke ilgi göstermeyip, sadece tekkede mûtad olan evrâd, erkân ve resmî âdetleri sûretâ icrâ ile yetinmiştir. İşte bu gibi sebepler irşâdın kesilmesine yol açmıştır (s. 163).

*

Nuhbetü’l-Âdâb risâlesinden:

Şekil unsurlarını ve merâsimleri icrâya mahsus olan tekkelerin şeyhleri meşâyıh-ı rüsûm (şekil şeyhleri)’dir. Bâzısında nâdiren irşad kābiliyeti ve şekil bir arada bulunur. Çoğunun şeyhliği şekilden ibârettir. Sâlikin (tasavvuf ve kemal yolcusunun) seyr ü sülûke girmesine rehberlik edecek şeyhin, sülûk makamlarını müşâhede etmesi şarttır, bunun için o kimsenin tekke şeyhi olması şart değildir (s. 165)

*

Tekkeler, çeşitli ilimleri tahsil ettikten sonra, dünya alâkalarından el etek çekerek rûhânî seyirlerde ilerlemek isteyenler için yapılmıştır. O bakımdan kâfî bilgisi olmayanlar önce medreseye gönderilir veya, tekkede tâlim ve tedrîse ehil zatlardan ilim öğrenirler. Konya dergâh-ı şerîfinin bitişiğindeki  Sultan Veled Medresesi, irşad talebiyle Mevlânâ Dergâhı’na gelip de câhil olanların bilgisizliğini gidermek amacıyla yapılmıştı. Dergâha gelenler lüzumlu ilmi tahsil ettikten sonra matbaha kabul edilirdi (s. 166).

*

Matbahtaki görevlere âit bilgi verilirken “pazarcı”ya âit şu husus dikkati çeker: Pazarcı gerekli alışverişi yapıp döndükten sonra meydana girerken gusletmesi şarttır. Hatta bayram günlerinde yapıla gelen insanlarla bayramlaşma merâsimi bittikten sonra, hücrenişînlerin ve matbah hizmetinde bulunanların hepsinin hamama girip gusl etmeleri şarttır (s. 168). (Mânevî dünyâya yoğunlaşmak durumunda olan söz konusu kimseler, insanlarla haşır neşir olunca ister istemez o hallerinden uzaklaşacaklardır. Gusül, onları dünya kirlerinden arındırıp tekrar o hallerine dönmeye bir vâsıta olur. MD)

*

Tasavvuf kitaplarında anlatılan menziller, mertebeler ve müşâhede makamlarını elde etmek, kitapları okumakla mümkün olmaz. Bu tür kitapların faydası şu olabilir: Mürşidin öğreteceklerine tâlip olmak için lâzım olan şartları kabûle hazırlar. İrşâda ve feyz almaya ehil olanla olmayanı ayırd etmeye ve kalpleri Hak yolunda heveslendirmeye yarar (s. 183).

Âdâb-ı Ef’âliyye başlıklı küçük risâlede âdâb-ı muâşeret kuralları anlatılır. İstibrâ, su içme, yemek yeme ve selâmlaşma ecdebi üzerinde durulur.

*

Sâfi Arpaguş “Hüseyin Azmî Dede’nin Hal Tercümesi” bölümüne, Dede’den aldığı şu cümlesini epigraf yaparak başlamış:

“Bu devletin sermâyesi derd-i iştiyaktır. Hicâbın ref’olmaması derdin noksânındandır. Hak Teâlâ tâliblerin derd-i iştiyâkını müzdâd ve ehline muvâsalatla müştâkıyeti dilşâd eyleye. Âmîn.”

Bu güzelim ifâdeye kıymayı göze alarak sâdeleştirelim:

“Bu ululuğun, bu saâdetin sermâyesi iştiyak / özleyiş derdiyle dertli olmaktır. Perdenin kalkmaması bu derdin noksanlığındandır. Hak Taâlâ tâliplern yâni mâneviyat isteklilerinin iştiyak derdini artırsın ve ehline kavuşarak iştiyakla dolu gönlü sevince gark etsin. Âmin.)

*

NOT: Abdülbâki Gölpınarlı Azmî Dede’ye, onun Şîî-Bektâşî dünyâsına âit görüşlerinden dolay kızar ve onu “Mevlevî softası şeyh efendi” diye tezyif eder.[8] Arpaguş ise bu ithâma cevap vermeye kalkışmaz. Gölpınarlı’yı kızdıran Azmî Dede risâleleriyle ilgili şöyle der:

Bu çalışmada (…) Hz. Ali’nin hilâfeti etrâfındaki tartışmalara bir çözüm arayan Râfiu’ş-Şikak ve yine Hz. Ali evlâdı etrâfında teşekkül eden inançları ele alan Dâfiu’n-Nifâk’a yer vermeyişimiz, daha çok Azmî Dede’nin tasavvufî ve i’tikādî metinlerine öncelik vermemizden kaynaklanmıştır.”[9]

Bence iyi yapmış. Bu konudaki bitip tükenmeyen tartışma ateşine odun atmaktansa: “Buğz-ı Muâviye’de değil hubb-i Alî’de birleşmeli” ve “Yezîde küfretmektense Hüseyin’e rahmet okumalı.”

Prof. Dr. Mehmet DEMİRCİ
medeci42@yahoo.com

[1] Bk. Nihad Sâmi Banarlı, Türkçenin Sırları, Kubbealtı neşriyatı, İstanbul, 1975, s. 203, 285.

[2] Bu beytin nâzımı olarak, Şeyh Edebali’nin oğlu Şeyh Mahmud gösterilir. Bk. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi I, 561, TTK yayını, Ankara 1994. Bu kişi aynı zamanda Mevlid nâzımı Süleyman Çelebi’nin büyük babası ve Orhan Gazi’nin kayın pederidir. Bk. Yılmaz Öztuna, Büyük Türkiye Tarihi, II, 274, Ötüken yayını, İstanbul 1977.

[3] Ahmed Bîcân, Aşıkların Nurları Envâru’l-Âşıkîn, haz. Ahmet Kahraman, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul, tsz. C. 3 s. 929

[4] Mehmed Bîcân, Muhammediyye II, haz. Amil Çelebioğlu, MEB , İstanbul, 1996, s. 398.

[5] Amil Çelebioğlu, “Ahmed Bîcan”, DİA, c..II, s. 50; Ahmed Bîcân,Aşıkların Nurları Envâru’l-Âşıkîn, Tercüman 1001 Temel Eser, c. 3, s. 673.

[6] Bk. Gülgün Yazıcı, Gelibolu Mevlevîhanesi ve Gelibolu’da Mevlevîlik, Çanakkale Kitaplığı, Çanakkale 2009; Aynı yazar, “Gelibolu-Kahire-İstanbul Üçgeninde Bir Mevlevi Şeyhi ve Oğulları (Hüseyin Azmî Dede, Muhammed Bahaeddin Dede, Ahmed Celaleddin Dede)”, Divan Edebiyatı Araştırmaları, Sa. 2, İstanbul 2009 s. 207- 222; Aynı yazar, Ahmed Celaleddin Dede, Şiir Defteri(hzl. Gülgün Yazıcı), Konya 2009.

[7] Bk. Sâfi Arpaguş, Hüseyin Azmî Dede Hâl Tercümesi ve Risâlleri, İFAV, İstanbul, 21014.

[8] Abdülbâki Gölpınarlı, Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, s. 304 ve 240’ta dipnotlar.

[9] Sâfi Arpaguş, Hüseyin Azmî Dede Hâl Tercümesi ve Risâlleri, s. 42.

 

“Gelibolu ve Hüseyin Azmi Dede” için 98 yanıt

  1. If you don’t mind, where do you host your weblog? I am looking for a very good web host and your webpage seams to be extremely fast and up most the time…

  9. thank, I thoroughly enjoyed reading your article. I really appreciate your wonderful knowledge and the time you put into educating the rest of us.

  10. I wanted to check up and let you know how, a great deal I cherished discovering your blog today. I might consider it an honor to work at my office and be able to utilize the tips provided on your blog and also be a part of visitors’ reviews like this. Should a position associated with guest writer become on offer at your end, make sure you let me know.

  12. HBet – Cổng giải trí trực tuyến hàng đầu, quy tụ hàng ngàn trò chơi cá cược thể thao, casino, slot game và bắn cá đổi thưởng. Giao diện mượt mà, bảo mật tuyệt …

  15. However, it is virtually all done with tongues rooted solidly in cheeks, and everyone has absolutely nothing but absolutely love for his or her friendly neighborhood scapegoat. The truth is, he is not just a pushover. He is basically that special variety of person strong enough to take all of that good natured ribbing for exactly what it is.

  16. Unquestionably believe that which you said. Your favorite reason seemed to be on the net the easiest thing to be aware of. I say to you, I certainly get annoyed while people consider worries that they plainly don’t know about. You managed to hit the nail on the head. Will probably be back to get more. Thanks

  20. I favored your idea there, I tell you blogs are so helpful sometimes like looking into people’s private life’s and work.At times this world has too much information to grasp. Every new comment wonderful in its own right.

  21. Thanks pertaining to discussing the following superb written content on your site. I ran into it on the search engines. I will check back again if you publish extra aricles.

  23. WoW decent article. Can I hire you to guest write for my blog? If so send me an email!

  24. I’ve read several good stuff here. Definitely worth bookmarking for revisiting. I surprise how much effort you put to make such a magnificent informative site.

  25. It is perfect time to make some plans for the future and it is time to be happy. I’ve read this post and if I could I want to suggest you some interesting things or suggestions. Perhaps you can write next articles referring to this article. I wish to read more things about it!

  26. A wholly agreeable point of view, I think primarily based on my own experience with this that your points are well made, and your analysis on target.

  27. of course like your web-site however you have to check the spelling on several of your posts. Many of them are rife with spelling problems and I find it very troublesome to tell the reality then again I will surely come back again.

  30. If you are looking to post free classifieds in India online, we highly recommend Xpdea Classifieds. Xpdea is India’s leading free online ads posting site.

  31. If you are looking to post free classifieds in India online, we highly recommend Xpdea Classifieds. Xpdea is India’s leading free online ads posting site.

  34. Γεια χαρά σε όλους! Εδώ είμαστε πάλι, η ομάδα των ειδικών, για να βουτήξουμε σε ένα θέμα που καίει πολλούς παίκτες στην Ελλάδα: ποιές ξένες στοιχηματικές εταιρίες δέχονται τους παίκτες από την χώρα μας ελεύθερα, χωρίς VPN και γρήγορες πληρωμές; Έχουμε περάσει ώρες ατελείωτες δοκιμάζοντας διάφορες πλατφόρμες τζόγου, διαβάζοντας ψιλά γράμματα και μιλώντας με ομάδα υποστήριξης, για να σας δώσουμε την ξεκάθαρη εικόνα για το τι παίζει σε αυτές τις πλατφόρμες πραγματικά.

  35. Thanks for another great post. Where else may anybody get that type of info in such an ideal way of writing? I have a presentation next week, and I’m at the search for such information.

  36. My coder is trying to convince me to move to .net from PHP. I have always disliked the idea because of the expenses. But he’s tryiong none the less. I’ve been using WordPress on numerous websites for about a year and am nervous about switching to another platform. I have heard great things about blogengine.net. Is there a way I can import all my wordpress posts into it? Any help would be really appreciated!

  38. Rynek kasyn online w Polsce charakteryzuje się szybkim wzrostem Młodzi dorośli korzystający z urządzeń mobilnych napędzają wzrost popularności kasyn online oferujących bonus powitalny. Totalizator Sportowy posiada monopol, regulowany na mocy Ustawy o Grach Hazardowych z 2009 roku, a Total Casino jest wiodącą platformą. Konkurencyjny krajobraz obejmuje krajowych i zagranicznych operatorów posiadających licencje z UE. Zaawansowane technologie, takie jak integracja z krupierami na żywo i optymalizacja mobilna, poprawiają doświadczenia użytkowników, podczas gdy wybór kasyna online staje się coraz bardziej złożony inicjatywy odpowiedzialnego hazardu zyskują na znaczeniu. Dowiedz się więcej o dynamice rynku i przyszłych perspektywach.

  51. Nice read, I just passed this onto a colleague who was doing some research on that. And he just bought me lunch as I found it for him smile Therefore let me rephrase that: Thank you for lunch!

  54. Wow, amazing blog layout! How long have you been blogging for? you make blogging look easy. The overall look of your site is wonderful, let alone the content!

  56. I’m partial to blogs and i actually respect your content. The article has actually peaks my interest. I am going to bookmark your site and preserve checking for new information.

  65. Good site! I truly love how it is easy on my eyes it is. I am wondering how I might be notified when a new post has been made. I’ve subscribed to your RSS which may do the trick? Have a great day!

  68. This is my first time i visit here. I found so many helpful stuff in your website especially its discussion. From the tons of responses on your posts, I guess I am not the only one having all the enjoyment here! keep up the excellent work

  74. you’re in reality a just right webmaster. The web site loading velocity is incredible. It sort of feels that you’re doing any distinctive trick. In addition, The contents are masterpiece. you’ve performed a great process on this topic!

  75. My brother suggested I might like this web site. He was entirely right. This post actually made my day. You can not imagine simply how much time I had spent for this info! Thanks!

  80. I wanted to check up and let you know how, a great deal I cherished discovering your blog today. I might consider it an honor to work at my office and be able to utilize the tips provided on your blog and also be a part of visitors’ reviews like this. Should a position associated with guest writer become on offer at your end, make sure you let me know.

  81. Thanks a bunch for sharing this with all people you really recognize what you are talking about! Bookmarked. Kindly also seek advice from my web site =). We can have a link alternate contract between us!

  83. I’m partial to blogs and i actually respect your content. The article has actually peaks my interest. I am going to bookmark your site and preserve checking for new information.

  84. Spot on with this write-up, I truly believe this website requirements a lot much more consideration. I’ll probably be once more to read much much more, thanks for that info.

  86. What’s Happening i’m new to this, I stumbled upon this I’ve found It positively useful and it has aided me out loads. I hope to contribute & help other users like its aided me. Great job.

  87. I had fun reading this post. I want to see more on this subject.. Gives Thanks for writing this nice article.. Anyway, I’m going to subscribe to your rss and I wish you write great articles again soon.

  93. I dont think I’ve read anything like this before. So good to find somebody with some original thoughts on this subject. cheers for starting this up. This blog is something that is needed on the web, someone with a little originality.

  96. Hello this is kinda of off topic but I was wondering if blogs use WYSIWYG editors or if you have to manually code with HTML. I’m starting a blog soon but have no coding knowledge so I wanted to get advice from someone with experience. Any help would be enormously appreciated!

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir